Türkiyede 1960 ve 1980 arası democratikleşme
27 mayıs 1960 sabahı radyondann darbeyi bildiren konuşma açıklandı.bu bildiri 38 subaydan oluşan milli birlik komitesiydi.subatlar artan şiddet ve siyasi istikrarsızlıktan yapmışlar.amaçları adil ve hür bir seçim yaptıktan sonra kışlaya geri çekilmek. Yeni bir annayasa yapmaktı.akademisyenlerden fikir almak amacıyla bir komisyon kurdular.hukuk profesör istanbul üniversitesi rektörü sıddık sami onar başkannlığa getirildi.bu anayasa birçok sivil toplum kuruluşları ve partilerdenn fikir aldılar.cumhuriyet halk partisinin fikirleri ise iki meclisli bir parlemento ve yasaların yasallığını denetleyeceği bir anayasa mahkemesi, sendikalr için grev hakkı, devlet memurları için sendikallaşma hakkı ve antidemokratik yasaların kaldırılmasydı.onar komisyonu chp nin bu fikirlerin birçoğunu kabul etti.milli birlik komitesi de yeni anayasa için yeni bir devlet yapısı ve kurumların oluşamsını istedi.yenni anayasa böylece hazırlandı. 9 temmuz 1961 kabul edilidi yüzde 60 ile.1961 anayasası 1924 anayasasından farklıydı. Çünkü artık iki meclisli bir parlamento vardı. Cemal Gürsel, ikinci cumhuriyetin ilk cumhurbaşkanı olarak seçildi.1961 anayasısı eski annayasaya göre birçok hak ve özgürlükler sunmuştu.devlet sosyal devlet olarak tanınıyor, toplumsal haklar veriyor, üniversiteler özerklik veriyor, öğrencilere dernek hakkı vermiş, işçilere grev hakkı vermekteydi. Bu siyasal özgürlükler içinde yeni partiler kurulmakta. Bu zamanda, işçiler ve solcu aydınlar bir sosyalist partiyi Türkiye İşçi Partisini kurdular.1961 anayasasıyla demokrat parti kapatıldı.parti liderleri hapse atılmış, başbakan adnan menderes, maliye bakanı Polatkan, dışişler bakanı zorlu idam edilmişti.Demokrat partisinin kapatılmasıyla,bu partinin yerine adalet parti kurulmuştu.1961 anayasanın kabul edilmesinden sonra ülkede genel seçim yapıldı. Adalet partisi oyların yüzde 34,8 kazandı, chp oyların 36,7 yeni türkiye partisi ise yüzde 13,7 kazandı. Adalet partisi şubat 1961 de kurulmuştu, başkannlığını ordunun güvendiği ragıp gümüşpala yönetiyordu.1964 te gümüşpaşa öldüğünde partinin genel başkanlığına sülayman demirel seçilmişti. Adalet partisi sülayman demirel yöntiminde güçlendi ve 1963 yerel seçimlerde de en başarılı parti oldu. Bununla birlikte ülkede yeni anayasayla yine şiddet olayları durdulmamaştı.yeni anayasa ideolijik tartışmalara özgür olduğu için, toplum yine ikiye ayrılmıştı.üniversiteli öğrenciler solcu marksist ideoliji takip ediyor, muhafazar ve sağcı öğrenciler ise sola ve kominist düşünnceye karşı örgütleniyorlardı.1962 de sola ve kominist düşünceye karşı, kominizmle mücadele derneği islam kuruldu.finansmanını dünya islam birliği bir örgüt detek veriyordu. Merkezi ise suudi arabistandi. Bu dönemde sol düşünceli öğrenciler ve işçiler, paristeki öğrenci hareketten etkilenmiş, amerika karşıtlığı ülkede gittikçe artmıştı.1965 te iktidara adalet partisi iktidara gelmişti.bu sorunların üstesinden gelemiyordu.iktidar hem solcuların hemde dinci sağdan hedef haline gelmişti.bu arada yeni anayasa kabul edilmesinden sonra, hükümmet kuran koalisyonlar ve iktidar partilerin hepsi ekonomi sorunlarıyla uğraşmamış, ülke gnelinde küçük işletmelerin birçoğu kapanmış ve işsizlik gittikçe artmaktaydıydı, bu sorunlar ise şiddet eylemlerini besliyordu.demirel ise liberal ve özgürlükçü bir anayasa ile, ülkenin yönnetemeyeceğini, iktidarın elini ve kolunu bağlattığını hiçbir şey yapamayacağını söylüyordu.1971 yılının başında Türkiye tambir kargaşa içine girmişti. Solcu gençler bankaları soyuyor. Amerika askerlerini kaçırıyor ve amerikan hedeflerine saldırıyordu.neo faşist gençler ise, bozkurt hükümetini eleştiren profersörleri öldürüyordu. Ülkede devamlı bir grev bulumakta, işçiler alanları dolduraktaydı. 8 martta durumu kontrol edemeyen demirel kendi grubunun desteğini yitirdi. Bu olay askeri müdahaleyi güçlendirdi. 12 martta ise, dört önemli general: genelkurmay başkanı, kara, deniz, hava kuvvetlerikoutanları, cumhurbaşkanı cevdet sunaya, meclis ve senato başkanlarına birer muhtura sundular.bu uhturalar sonucu deirel istifa etti,darbe için gerekli ortam sağlanmış oldu. mUhtura verildiği gün birçok öğrenci dernekleri sendikalar gençlik örgütlemeleri ve partiler kapatıldı. İlk gün, türkiye işçi partisi kapatıldı,nedeni ise koministpropaganda ve kürt ayrılıkçılığını desteklemekle suçlanarak kapatıldı.dev-genç’e bağlı tüm gençlik örgütleleri ve öğretmen sendikaları kapatıldı.1961 anayasası türkiye için bir lüks olduğunu söyleyen profersör nihat erim,askerlerin istediği bir kabine oluşturdu.erimm hırslı bir adamdı ve orduyla işbirliği için hayli istekleydi.bu onba mal olacaktı ve 1980 de dev-genç tarafından öldürülecekti 14 üyeden oluşan bir parlemmonta kurdu.askerin desteklediği adaylar parleonto üyesi seçildi.kabinenin ilk görevi ise ülkede şiddeti durdurmaktı.türkiye halk kurtuluş ordusu(thok) gibi genç solcuların kurduğu örgütle başa çıkması gerekiyordu.devlet türkiyenin 67 ilinde sıkıyönetimm ilan etti. Mmeslek kuruluşların ve ile sendikaların tüm toplantı ve seminerleri iptal edildi.kitabevleri kapatıldı,ülkenin iki büyük gazatesi kapanndı.türkiye işçi partisi eski milletvekilleri yakalandı ve işkence edildi.17 ayısta israil’in başkonsolosu efraim elromkaçırıldı, çok geçmmeden öldürüldü.yaşar kemal gibi ünlü yüzlerce yazar yakandı.işkenceler olağanlaştı.1961 anayasası bunların sonuçlarında değiştirildi.lişberal hak ve özgürlüklere set çekildi.. meclis ve senato, otuz beş değişiklik maddesi kabul etti, dokuz yeni geçiçi madde eklendi.erim kabinesi eski ap li milletvekillileri istifa edince 1. erim kabinesi dağıldı ve yerine yine yine 2 erim kabinesi oluşturuldu.1973 yılına kadar sürekli değişen kabineler kuruldu ve dağıldılar. Mart 1973 yılında ise cumhurbaşkanı cevdet sunayın görev süresi dolmuştu.parlemantodaki en büyük iki parti ecevit ve demirel, 6 nisan 1973 te emmekli oramiral fahri koruturk seçildi.türkiyenin altıncı cumhurbaşkaı oldu.cumhurbaşkanlığğı seçimlerinden sonra ise, yazın genel seçimler yapıldı.sol, bu seçimler ecevit in önderliğinde olduğu chp nin etrafından toplanmıştı.mayıs 1972 de parti kurultayı yapılış ismet inönü seçilmemiş genel başkanlığa, yerine bülent ecevit seçilmişti.bu seçimmlerde sağ bölünmüş birkaç partiye ayrılmıştı.bunlar demmokratik parti, milliyetçi hareket prtisi güven partisi, neo dinci partiler ise yeni yeni ilizleniyorlardı.1971 de kapatılan milli nizam partisinden sonra milliselamet partisi kurulmuştu.sağ, bundan dolayı çok dağılmış ve seçilerde pek oy alammadı. Sol ise tam tersine bir bütün olmuştu sağ karşısından.chp bu seçim de galip çıkmıştı.demirel ise seçiler oy düşüşü yaşamaştı.ama ecevit kendi hükümetini kuracak kadar sandalyeye sahip değildi.kabineyi kurmak için 226 sandalyeye ihtiyaç vardı.bunun sonuçundan ecevitle, milli selamat partisinin genel başkanı erbakan ile birlikte kabinne kuruldu. Koalisyo 7 şubat 1974 te güvenoyu aldıktan sonra göreve başladı. kurulan koalisyonn ne asker ne de iş dünyası destekledi.ecevit bu dönemde eski hak ve özgürlükleri geri getimek ve genel af çıkarmak istiyordu. Sağ grouplar ise bunu vatan hainliği ile suçluyorlardı.demirel muhalefette hem korkutucu hem de tahrik ediciydi.neo faşist gençliği terorize edendi sanki. Bunların sonucunda ülke tekrar eski günlere dönecekmiş gibi hava vardı. Şiddet yine yükselmiş ülkede. Ecevit ise tüm bunlara rağmen genel af çıkaermayı başardı yüzlerce siyasi tutuklu bırakıldı.ülkede bunlar olurken kıbrıs olyları patlak veriyor.kıbrısın garatörlerden olan türkiye adadaki şiddete müdahale ediyor.20 temmuzda türk birlikleri adaya girdi ve adaın yüzde 40 nı ele geçirdiler.ecevit bu başarının ardında ülkede iyice popüler olmuştu.ecevit popülerlik uğrana koalisyon başkanlığındann istifa etti erken genel seçim yapmmalarını istedi.sağ partiler ise bu isteğe yanaşmadılar.erken genel seçimm yapıladı ve yerine milliyetçi cephe koalisyon kuruldu.milliyetçi cephenin başa geçmesiyle neo faşist örgütler tekrar güçlenmiş sol düşünceli değerli insanları hedeh alııyor birer birer öldürülüyordu.devrimci sol ve devrimmi yol gibi örgütler ise sağ karşı bir bütün oluyorlardı.chp sağ örgütlerin hadefi haline gelmişti. Nedeni ise, laik bir düşünceyi savunmaları vekürt ve alevi vatandaşları desteklediği içindi.siddet ortammına rağmen, 12 ekim 1975 te ülke genel seçimlere giti.chp bu seçimlerde güçlenndi birini parti olarak geldi.ap nin oyları gennel olarak yine düşüş yapmıştı.ancak ecevit yine iktidarı kurmmak için gerekli sandalyeye sahip değildi.sağ burada yine birleşerek kendi koalisyonlarını kurdular ve ecevit mecliste muhalefet durumuna düşmüştü.bu yıllar boyunca alparslan türkeşin başı çektiği faşizm şiddeti demireli korkuttu. Koalisyon yürümmedi ve istikrar ssğlayamadı bu dönemm içerisinnde 1 mayıs 1977 1 mayıs işçi byrmıda bir çok işçi öldürüldü kutlamalarda.ülkede bir türlü siyasi istikrar sağlanamıyordu. 21 temmuz 1977 de ülke genel seçime gitti ve bu seçim sonrası ikinci milliyetçi cephe kurulmaya çalışıldı ama koalisyon güven oyunu alamadı.ecevit partisi ile cumhuritçi güven partsi ile koalisyon kurdu.ecevitte dimirel gibi asayiş ve düzenni sağlayamamıştı.ülkede gittikçe siyasi ciayetler işleniyordu.bir türlü önüne geçilmiyordu.bunları en önemlisi ise gazeteci abdi ipekçinin öldürülmesiydi. İpekçi hem demokrasi yalısı hemde liberal bir kimliğe sahipti.ayrıca ecevitin eski gazeteci arkadaşıydı.bozkutlar chp yi destekleyen alevileri hedef alıyorlardı.. aleviler, malatyada ( nisan 1978 ) sivasta ( eylül 1978) binngölde ( ekim 1978) saldırıya uğradılar:bozkurtları en önemli saldırısı ise kahramanmaraştı.22 aralık 1978 de aleviler sistematik bir şikelde öldürüldüler. Maraş olayın da 105 kişi öldürüldü, 176 kişi yaralandı, ve 200 den fazla v yağmalandı. Ecevit 25 aralıkta anadolunun 13 kentinde sıkıyönetim ilan etti.ecevitin olayları dindiremesi ve sıkıyönetim ilan etmesi oy kaybetmmesine neden oluyordu.14 ekim senato araseçim yapıldı, ecevit bir düşüş yapmıştı, demirel ise oylarını yükseltmişti.ecevvit 16 ekim de istifa etti.bunun sonucunda demirel koalisyon kurdu ve güvenoyu alarak başa geçti.bu dönemde siyasi istikrar bir türlü sağlanamadığı gibi ekonomik istikrarda sağlaamamıştı. Kıbrıs olalarına mudahale edilmesi, ekonomiye büyük yük getirmişti, ülkede işsizlik sorunana çare bulunamamış, işsizlik gittikçe yükseliyor, bunun sonucunda terör olayları artıyordu, hükümmetler her ne kadar sıkıyönetim uygulasada çözüm olmuyordu.1975 te bir çok aydın insan öldürülmüş aleviler hedef haline gelmiş, güneydoğu anadolu bölgesi sıkıyönetimmlerle yönetiliyordu.tam bir çıkmazın içine giriliyor, koalisyonlar sık sık deişiyordu.bunların sonucunda generallar bir sonraki müdahale tarihi için tartişiyorlardı.demirel, terörizmi durduramıyordu.generaller müdahaleye hazırdılar.tarih 11 temuz olarak belirlendi ancak ecevit, demirel koalisyonunu gensoru, ile devirememesi darbeyi erteletti.ecevit ve erbakan, demirelin dış politikasına ilişkin gensoru verilmesiyle, demirelin dışişler bakanı hayrettin erkmen istifa etti.bir diğer öneli konu ise, konyada düzenlenen kudüsü kurtara mitingiydi.bu mitingde laik devlete hakaret edildiği için, generaller hiddetlendi.siyasal istikrar sağğlanamaış,siyasal hayat felç olmuştu. 12 eylül 1980 günü tekrar asker radyoya el koyarak siyasal hayata nokta koymmuştu.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder